Toneel

Karen Savert

'Mijn lessen zijn één grote theatrale speeltuin'

Wat valt op aan jou als docent?

“Ik kom meestal met een bak aan positieve energie de les binnen. Die uitstraling vind ik belangrijk, omdat het gelijk de toon zet voor de les. Ik hou van nieuwe dingen ontdekken in de les, maar ik vind vakdidactiek ook belangrijk. Ik ben zelf heel transparant. Ik heb altijd een open houding maar de cursisten, zodat ze makkelijk kunnen vertellen wat hen bezighoudt en wat ze belangrijk vinden. Buiten mijn lessen sta ik ook altijd open voor van alles en iedereen. Door die blik hoop ik dat ze alles aan me durven vragen.”

Jij geeft kinder- en jongerentheater en improvisatieles. Hoe zorg je ervoor dat mensen dat durven?

“Met elke groep is het altijd weer even zoeken wat ze fijn vinden. Soms heb ik een groep die alles durft, maar ik maak ook mee dat er cursisten tussen zitten die meer verlegen zijn. Dan is het de kunst om goed aan te sluiten, te luisteren wat ze willen en nodig hebben. Ik pas mijn lessen echt aan de groep aan, ik maak ruimte voor hun eigen ideeën. Af en toe is het net één grote theatrale speeltuin waarin we met elkaar aan de slag gaan.”

Kun je iets vertellen over de achtergrond van de lessen?

“Het mooie aan mijn vak is dat er in de lessen heel veel speelplezier zit en natuurlijk fantasie en creatiekracht. Daarnaast zorg ik ervoor dat op de achtergrond hun leerdoelen aanwezig zijn: zoals samenspel, reflecteren, een scène leren opbouwen en positieve feedback geven aan elkaar. Zodra ik merk dat ze alle technieken onder de knie hebben, dan werken we toe naar een voorstelling. Ik moedig ze aan allerlei ideeën aan te dragen, die ik vervolgens ga theatraliseren. Het is fijn als ze voelen dat het stuk echt van hun is, maar tegelijk moet het ook een kop en een staart hebben.”

Welke dynamiek ontstaat er bij het werken aan een eindvoorstelling?

“Dat is zo leuk. Als we aan een voorstelling werken, brengt dat weer een heel andere sfeer met zich mee. De cursisten ervaren pieken en dalen. Ze moeten dan durven, het echt doen. Het is erg fijn om naar een voorstelling toe te werken, want het geeft focus. Je ademt even met elkaar een aantal weken dezelfde energie in. En dan bij de echte dag: de totale ontlading. Geweldig. Dat blijft een magisch moment, voor de spelers, het publiek en voor mij als docent.”

Wist je dit al over Karen?

Tijdens een van haar reizen ging ze eens op de foto met een heel beroemde Spaanse acteur, maar ze wist op dat moment helemaal niet wie dat was. Ze heeft nog steeds zijn handtekening.

Achtergrond

Karen Savert volgde de opleiding tot docent Theater bij Artez in Zwolle. Daarna ging ze aan de slag als freelance docent en werkte bij verschillende culturele instellingen. Ze is productieleider en acteur bij Theater AanZ, een sociaal-artistieke theatergroep die belangrijke maatschappelijk thema’s naar theatrale verhalen vertaalt. Zo speelt ze in een voorstelling over homoseksualiteit die getoond wordt op christelijke middelbare scholen om dit onderwerp bespreekbaar te maken. Bij Scholen in de Kunst geeft ze kinder- en jongerentheater en improvisatielessen.

Maris de Jong

‘Tof om je fantasie even helemaal te laten gaan’

Hoe zou jij jezelf als docent beschrijven?

“Ik straal vooral enthousiasme uit en heb veel energie. Dat is niet moeilijk hoor, ik vind dit gewoon een heerlijk vak. Als theatermaker en regisseur ben ik met name bezig met het maakproces en het eindresultaat, het fijne aan lesgeven is dat ik juist meer in het moment kan zijn. Tijdens de lessen ben je namelijk niet altijd met een voorstelling bezig. Zo’n lesuur is veel vrijer. Kinderen en jongeren kunnen ergens helemaal in duiken en hun fantasie en creativiteit alle ruimte geven. Dat begeleiden is fantastisch.”

Wat geeft jou zelf energie?

“Als er tijdens de les iets verrassends gebeurt of als de cursisten aan het improviseren raken. Dat vind ik het leukste. Natuurlijk heb ik een lesopzet, maar ik gooi dat gerust aan de kant als er iets moois ontstaat tijdens de les. Zo waren we pas bezig met een eindvoorstelling over de wereld onder water en toen nam een jongen uit de jongste theatergroep dertien knuffelzeeschildpadden mee naar de les. Dat is natuurlijk geweldig om mee te werken. Het werd een sprankelende les voor alle kinderen.”

Wat voor soort stijlen en technieken zet jij in?

“Omdat ik zelf nog geregeld theater maak en ervaring heb met diverse leeftijdsgroepen kan ik putten uit een volle gereedschapskist aan technieken, spelvormen en stijlen. Dat geeft ook veel variatie in de les. Ik wil ze daarbij uitdagen met nieuwe vormen, dus bied ik de ene keer muziektheater en de andere keer bewegingstheater aan. Ik ben altijd positief en geef ze opbouwende kritiek. Niets moet: alles is mogelijk. Dat werkt het beste.”

Je geeft verschillende groepen les, heb je ook een voorkeur?

“Ik geniet juist van de verschillende leeftijdsgroepen. Het fijne van de jongste doelgroep (6 tot 8 jaar) is dat ze nog geen gêne kennen en zich vrij voelen in hun spel. Terwijl de jongeren (14+) juist meer zelf maken en scènes bedenken. Ik kijk altijd aan het begin van de cursus hoe we vlot met elkaar een groep kunnen vormen. Vanuit die veilige setting voelen ze de vrijheid om echt iets van zichzelf aan elkaar en later aan het publiek te laten zien. Dat geeft mij veel energie.”

Weet je dit al over Maris?

Maris komt uit Friesland en praat geregeld met kinderen over hun Friese grootouders. En ze is dol op kamerplanten, haar woonkamer staat er vol mee.

Achtergrond

Maris de Jong volgde de opleiding tot Docent Theater bij ArteZ in Zwolle. Ze geeft les aan diverse doelgroepen en op verschillende plekken in het land. Zo is ze ook docent aan de mavo voor theater van het Jeugdtheater Hofplein in Rotterdam. Ze maakt en regisseert ook zelf voorstellingen: veelal zijn dat losse projecten met jongeren, zo was ze enige jaren regisseur bij het Groninger Studenten Toneel. Bij Scholen in de Kunst verzorgt ze de theaterlessen voor kinderen en jongeren. 

Lisette Mallee

‘Als ik zo’n mooie scène zie, denk ik: inlijsten!’

Als docent

‘Van leerlingen op de middelbare school - waar theater een verplicht vak is, hoor ik vaak terug dat ik zo enthousiast ben: zelfs als ze het vak eigenlijk ‘stom’ vinden, noemen ze dat aanstekelijk. Ik geloof ook dat ik goed zie hoe ik iemand met de juiste feedback verder kan brengen. Ik ben van oorsprong dramatherapeut en hoewel ik nooit als therapeut gewerkt heb, is mijn waarnemingsvermogen misschien daarom goed ontwikkeld. Zelf spelen in theaterproducties geeft me als docent veel inspiratie.’  

Theater

‘Wat wil ik mijn cursisten bijbrengen? Hoe ontzettend leuk theater is! En de breedte van het vak. Ik wil laten zien dat je theater kan maken vanuit dans, vanuit beeldende kunst, vanuit muziek. En dat het onmiskenbaar een plek inneemt in de maatschappij. Vakinhoudelijk wil ik laten zien hoe het werkt: hoe kom je van een idee tot theater; waarom is iets theater en waarom niet? En ik vind het mooi als ik mensen de ervaring kan geven dat ze samenvallen met zichzelf: iedereen heeft voor de buitenwereld een imago, een houding. Op het toneel kan dat ineens wegvallen – dan zijn mensen heel vrij: “Ik dacht niet meer na, ik deed gewoon, in een flow!” 

Hoe ziet een theaterles er uit?

‘We beginnen altijd met een energizer – spelletjes om erin te komen en alert aanwezig te zijn, en daarna doen we oefeningen die het thema van de les introduceren. De kern van de les is vaak een maak- of spelopdracht gebaseerd op wat we net geoefend hebben; toepassing van de technieken.  

Aan het einde van het jaar passen we al het geleerde toe in een eindproductie waar we langere tijd aan werken’

Voorstelling

‘Met alle theatergroepen - behalve met de allerkleinsten, sluiten we af met een voorstelling. Van kerst tot de voorjaarsvakantie verzamelen we materiaal: de cursisten maken dan door verschillende maakopdrachten allerlei scènes rondom een thema. Met de input van de cursisten wordt dan een door mij bedacht kader ingevuld en zo ontstaat de voorstelling. De periode daarna zijn we echt met het repeteren van het toneelstuk bezig. De volwassenen presenteren het eerste jaar altijd in het eigen theaterlokaal. Vanaf het tweede jaar spelen ze op een andere locatie bijvoorbeeld in De Lieve Vrouw, of op locatie.  

Geluksmomentjes…

‘Als iemand iets doet wat hij nooit eerder gedaan heeft – als hij verbaasd is over zichzelf. Of als ik een mooie scène zie: inlijsten! denk ik dan. En ik geniet van een fijne sfeer in de les, als cursisten echt willen werken – echt willen weten wat theater is.’ 

Achtergrond

• Lisette studeerde dramatherapie en werkte 5 jaar als groepsleidster in de kinderpsychiatrie.
• Daarna had ze 5 jaar haar eigen theaterbedrijf waarmee ze veel jeugdvoorstellingen maakte en speelde.
• Ze volgde de Kaderregie opleiding en haalde haar master Kunsteducatie.
• Lisette is vakdocent drama en CKV op een middelbare school.
• Sinds 2005 is ze verbonden aan Scholen in de Kunst, ze geeft les aan volwassenen en kinderen. Ook is ze medeverantwoordelijk voor de talentklas theater van Scholen in de Kunst.
• Lisette speelt regelmatig haar eigen solovoorstelling en volgt een verdiepende acteeropleiding op theaterschool de Trap. 

Bas Moser

Derk Oudshoorn

‘Creativiteit zit vaak verscholen in de impuls’

Achtergrond
• Derk volgde de opleiding culturele en maatschappelijk vorming en later de docentenopleiding op de Toneelschool.
• Hij werkt sinds 1 januari 2008 voor Scholen in de Kunst, als docent en regisseur. Al een aantal jaar geeft hij samen met Simone van den Berg les aan jongeren tussen de 13 en 20 jaar.
• Derk en Simone maken en spelen ook samen jeugdtheatervoorstellingen bij theatergroep Koeterwaals.

Als docent
‘De combinatie van zelf spelen en lesgeven vind ik leuk – zo blijf ik me bewust van waar ik bij coach. Maar ik vind lesgeven eigenlijk het leukste wat er is! Ik ben heel enthousiast over mijn vak en dat probeer ik over te brengen. Mijn streven is een leerling verder te brengen in zelfstandigheid en zelfbewustzijn.’

Zelfbewustzijn
‘Toneelspelen is vooral met een helicopterview naar jezelf kijken: je bijvoorbeeld tegelijkertijd bewust zijn van je tekst, van je beweging op het toneel en van je medespelers. Alles wat je doet op het toneel heeft betekenis: onbewust krabben aan je neus gaan mensen interpreteren. Om dat zelfbewustzijn te ontwikkelen geef ik opdrachten waarbij je zinnetjes in je hoofd gebruikt bij handelingen en gevoelens: je pakt een kopje en denkt: Ik pak nu dat kopje op. En in de regie prop ik ze vol met opdrachten, zodat ze precies weten wat ze doen. Zoals bij auto rijden, in het begin ben je ontregeld omdat je overal op moet letten: spiegels, schakelen. Maar als je het vaak genoeg herhaalt, kan je het uiteindelijk allemaal tegelijk.’

Echt luisteren
‘Incasseren tijdens het spel krijgt veel aandacht in de les. Iemand zegt iets tegen jou - wat doe je dan? We onderzoeken welke stappen je in het dagelijks leven onbewust neemt, voorafgaand aan een reactie. Allereerst: luisteren! 100 keer dezelfde voorstelling spelen, betekent 100 keer luisteren naar je tegenspeler. Iedere keer zegt hij het anders, dus iedere keer zou je reactie anders moeten zijn. Dus jezelf afvragen wat je ervan vindt, de tijd durven nemen, dan kom je beter bij het gevoel. Vaak bedenken leerlingen van tevoren dat ze bijvoorbeeld na die-en-die tekst gaan huilen, dat komt dan meestal niet geloofwaardig over.’

Impuls
‘Een ander deel van de les is juist het volgen van een impuls. Kijk of je je impuls kan volgen in de interactie met een ander, dan ontstaan verrassende dingen. Creativiteit zit vaak verscholen in de impuls. Soms loopt dat dood – dat is een risico. Leerlingen willen graag alles meteen goed doen. Maar ik leer ze ook het risico van de doodlopende weg te nemen, zo kom je op plekken die je niet kent en verras je jezelf en het publiek.’

De groep
‘Ik ben heel blij met de groepen. Pubers zijn sowieso leuk om mee te werken. Je moet in het theater kwetsbaarheid laten zien. Ik geloof niet in het idee ‘je kruipt in de huid van iemand anders’. Je bent het zelf, in een andere situatie. Je eigent je de rol toe door te bedenken: hoe zou ik zijn in deze positie? Dan ben je kwetsbaar. Lastig, want pubers ontwikkelen zichzelf vaak vanachter een dik stuk glas. Soms laten ze een tekststukje los. Als het bevalt, houden ze het vast en zo niet, dan nemen ze het terug. Dat dikke glas is hier niet handig. Ontroerend, als dat doorbroken wordt. Maar meestal laten ze dat glas achter als ze komen, omdat ze het idee hebben dat hier alles kan. Ultiem, als je dat kan creëren!’

Geluksmomentjes…
‘Op het gevaar af pathetisch te klinken: ik ga hier elke vrijdag fluitend naar toe, er zijn altijd zo veel geluksmomentjes. Als ik een leerling zie openbreken, zie groeien, dat ontroert me.’